Zachowek przysługuje nam co do zasady w przypadku gdy osoba nam najbliższa rozporządziła swoim majątkiem w testamencie z pominięciem nas jako spadkobierców. W takim przypadku obowiązek wypłaty zachowku spoczywa na pozostałych spadkobiercach zmarłego, którzy spadek otrzymali. Z kolei uprawnionymi do zachowku są w pierwszej kolejności małżonek i zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki, prawnuki), a następnie jego rodzice. Osoby te są uprawnione do zachowku pod warunkiem, że gdyby nie fakt istnienia testamentu, to byłyby powołane do spadku z ustawy.

Wysokość zachowku, jaką każda osoba uprawniona może dochodzić od spadkobierców powołanych do spadku z testamentu, to połowa wartości udziału spadkowego, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli zaś uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny jest małoletni, należą się dwie trzecie tego udziału. Niemniej jednak wyliczenie konkretnej kwoty jaka nam przysługuje tytułem zachowku nie zawsze jest prostym działaniem, albowiem wysokość zachowku zależy od szeregu różnych okoliczności.

W pewnych sytuacjach zachowek należy się również przy dziedziczeniu ustawowym, to jest w przypadku gdy zmarły nie sporządził testamentu. Dotyczy to takich zdarzeń w których spadkodawca przed śmiercią rozporządził swoim majątkiem (w całości lub w części) poprzez uczynienie wartościowych darowizn na rzecz innych osób, czym pozbawił spadkobierców możliwości zaspokojenia z przyszłego spadku. Należy pamiętać, że możliwość zaliczenia na schedę spadkową uczynionych za życia spadkodawcy darowizn ulega przedawnieniu. Jeżeli między dniem otwarcia spadku a uczynieniem darowizny upłynął okres co najmniej 10 lat to taka darowizna nie może być uwzględniona przy obliczaniu zachowku. Zasada ta jednak dotyczy wyłącznie spadkobierców. Tym samym jeżeli obdarowanym jest kimś z najbliższej rodziny dla spadkodawcy to termin przedawnienia o których mowa nie obowiązuje. Warto również wspomnieć, że przy szacowaniu wartości darowizny zawsze bierze się pod uwagę jej stan z chwili jej dokonania, ale cenę na chwilę ustalania zachowku.

Istnieją okoliczności które umożliwiają spadkodawcy pozbawienie najbliższych udziału w spadku. Spadkodawca może w testamencie pozbawić dzieci, małżonka i rodziców zachowku poprzez wydziedziczenie, jeżeli uprawniony do zachowku: wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Spadkodawca musi obowiązkowo powód wydziedziczenia wskazać w treści testamentu. Wydziedziczenie dotyczy przy tym tylko osoby wobec której jest stosowane, tym samym udział wydziedziczonego przechodzi w takim wypadku na jego zstępnych.

Po wyliczeniu konkretnej kwoty jaka przysługuje tytułem zachowku w pierwszej kolejności roszczenie o jego zapłatę należy skierować na drodze polubownej do spadkobierców testamentowych zmarłego lub osób na rzecz których uczyniono darowizny. Jeśli osoby te odmówiły wypłacenia zachowku, uprawniony może domagać się jego zapłaty przed sądem cywilnym.

Należy pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia się w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu, a w przypadku jego braku z upływem 5 lat od dnia otwarcia spadku czyli śmierci spadkodawcy.