Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w szpitalu

Związki Zawodowe z racji posiadanej osobowości prawnej zostały wyposażone przez ustawodawcę w różnego rodzaju uprawnienia, które nie przysługują indywidualnym pracownikom. Jednym z nich jest prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem przeciwko pracodawcy o przekazanie należnych środków na fundusz socjalny.

 

Obsługa prawna związków zawodowych to jedna ze specjalizacji naszej Kancelarii. W życiu zawodowym niejednokrotnie spotykaliśmy się z sytuacjami gdy dyrektorzy szpitali w sposób nadzwyczaj dowolny, a wręcz ignorancki traktowali obowiązki wynikające z ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Polegało to albo na nietworzeniu funduszu socjalnego albo na nieprzekazywaniu na ten fundusz wymaganych odpisów, czy też przekazywaniu ich w mniejszej wysokości niż wynikająca z ustawy. Przyczyny tego bezprawnego zachowania należy upatrywać w dwóch źródłach. Pierwsze to fatalna od lat kondycja finansowa publicznych podmiotów leczniczych i nieustanne poszukiwanie przez pracodawców oszczędności kosztem własnych pracowników. Drugie to znaczna wysokość odpisów na fundusz socjalny a tym samym pokusa skorzystania z tych pieniędzy celem wsparcia trudnej sytuacji finansowej zakładu pracy.

Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nakłada na pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników (a więc co do zasady także na szpitale) obowiązek utworzenia funduszu socjalnego. Jego głównym zadaniem jest finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz pracowników. Działalność ta może polegać na dofinansowaniu do wczasów, czy wsparciu materialnym konkretnych pracowników. Oprócz utworzenia funduszu socjalnego pracodawca ma obowiązek także dokonywać na niego corocznie odpisów czyli wpłat w wysokości wskazanej w ustawie. Aby zobrazować jak znaczne są to odpisy nadmieńmy, że odpis podstawowy na jednego zatrudnionego stanowi równowartość 37,5% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a personel pracowniczy przeciętnego szpitala liczy zazwyczaj setki zatrudnionych. 

Pracodawca jest zobowiązany tym samym do tworzenia funduszu socjalnego i dokonywania na niego konkretnych odpisów, a obowiązki te mają charakter obligatoryjny. Nawet trudna sytuacji materialna szpitala nie może mieć jakiegokolwiek wpływu na ten obowiązek. Niemniej jednak zasady te można zmienić i ustalić przykładowo, że fundusz nie będzie przez dany okres tworzony lub określić mniejsze niż ustawowe roczne odpisy. Ku takiemu rozwiązaniu potrzebne jest jednak współdziałanie pracodawcy i zakładowych organizacji związkowych działających w zarządzanym przez niego zakładzie pracy, celem wprowadzenie odpowiednich postanowień do układu zbiorowego pracy lub regulaminu pracy.

Dość powszechnie występują sytuacje, że dyrektorzy szpitali nie dokonują jakiejkolwiek wpłat na poczet odpisów na rachunek zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, albo dokonują ich w mniejszej wysokości niż wymagana. Zdarza się także, że pracodawcy jednostronnie zawieszają swój obowiązek corocznego dokonywania odpisów na fundusz, całkowicie pomijając stanowisko zakładowych organizacji związkowych w tym względzie. Pracodawca nie może natomiast skutecznie wprowadzić zmian dotyczących funduszu jeżeli organizacje związkowe działające w zakładzie pracy zajmą wspólne negatywne stanowisko wobec tych zmian.

Co w związku z tym można zrobić jeżeli w naszym zakładzie pracy dochodzi do nieprawidłowości związanych z tworzeniem funduszu pracy i dokonywaniem odpisów na niego ?

Przede wszystkim należy działać, gdyż fundusz socjalny to pieniądze wszystkich pracowników, które powinny być wykorzystane na konkretne cele służące tym pracownikom, a nie na cele dowolnie obrane przez dyrektora szpitala. Niestety indywidualny pracownik nie ma roszczenia o przekazanie przez pracodawcę środków na fundusz, albo o wypłatę mu określonego w regulaminie świadczenia. Ustawodawca prawo takie przyznał jednak związkom zawodowym, które mogą wystąpić do sądu pracy z roszczeniem o zwrot funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych środków na fundusz. Jest to jeden z wyjątków od ogólnej zasady, że prawa i wolności związkowe pracowników lub innych grup rozstrzygane są w trybie sporu zbiorowego na mocy ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. W tym wypadku każda zakładowa organizacja związkowa zamiast wszczynać spór zbiorowy może pozwać pracodawcę do sądu, a tym samym działać niejako na rzecz wszystkich pracowników danego zakładu pracy, nawet tych niezrzeszonych w jego strukturach.

Pamiętać należy również o tym, że wszelkie nieprawidłowości pracodawcy względem funduszu socjalnego stanowią wykroczenie zagrożone karą grzywny. Natomiast podmiotem uprawnionym do domagania się od sądu karnego ukarania pracodawcy z tego tytułu i wymierzenia mu stosownej kary jest Państwowa Inspekcja Pracy. Odpowiednie współdziałanie z tą instytucją państwową przez zakładową organizację związkową może znacznie zwiększyć szanse strony pracowniczej na pozytywne zakończenie sprawy.